ظرفیت تعمیم‌پذیر فعالیت‌های تبلیغی - ترویجی قرآنی به فرهنگ‌سازی قرآنی

یکی از کارکردهای اصلی نظام توسعه فرهنگ قرآنی، فرهنگ‌سازی قرآنی است
 

چکیده
هماهنگی جلسات راه‌بری فرهنگ‌سازی جوامع مختلف مخاطبان، می‌تواند به حوزه فعالیت تبلیغ و ترویج و ذیل کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی - ترویجی قرآنی مستقیم مرتبط شده و از برقراری ارتباط مستقیم میان این کارگروه‌ها با کمیسیون توسعه آموزش عمومی قرآنی جلوگیری شود.

تعداد کلمات 1255/ تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

از کارکردهای اصلی نظام توسعه فرهنگ قرآنی، فرهنگ‌سازی قرآنی است. منظور از فرهنگ‌سازی قرآنی، تعالی نگرش افراد جامعه نسبت به قرآن کریم در حوزه باور، علم و عمل که از دو طریق: ۱- توسعه آموزش عمومی قرآن ۲- و توسعه فعالیت‌های تبلیغی ترویجی قرآنی انجام می‌شود.[3]
هرچند طبق این تعاریف حرکت در مسیر ارتقای شاخص‌های مطلوب ارتباط عموم جامعه با قرآن باید در نظام تعلیم و تربیت پیگیری شده و توسط نظام فرهنگی هنری و رسانه‌ای تقویت شود؛ لیکن این ظرفیت در در نهادهایی که برنامه‌های تبلیغی ترویجی قرآنی را اجرا می‌کنند، وجود دارد که به نوعی برنامه‌های آموزش عمومی قرآن را هم تدارک کنند. شاهد بر این ادعا، علاوه بر تجربه سال‌های اخیر، تعامل دو‌سویه تعلیم و تزکیه است، که مباحث مفصل کلامی آن در این مجال نمی‌گنجد.
باری، مقصود این است که هماهنگی جلسات راه‌بری فرهنگ‌سازی جوامع مختلف مخاطبان، می‌تواند به حوزه فعالیت تبلیغ و ترویج و ذیل کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی - ترویجی قرآنی مستقیم مرتبط شده و از برقراری ارتباط مستقیم میان این کارگروه‌ها با کمیسیون توسعه آموزش عمومی قرآنی جلوگیری شود. این پیشنهاد، خصوصاً با پذیرش رویکرد دوم (رویکرد فراحوزه‌ای) بیشتر تأیید می‌شود.
 

ریزکارکردهای مدیریت راه‌بردی توسعه فعالیت‌های تبلیغی ترویجی قرآنی

تولیت نظام توسعه فرهنگ قرآنی مدیریت راه‌بردی راه‌بری اجزای مختلف و و نظارت بر کارکردهای مختلف یک نظام در کنار مدیریت ساختاری و هدایت نقش‌آفرینان نظام، از ملزومات اساسی موفقیت یک نظام در تحقق انتظارات از آن است. اگرچه حد و مرز این کارکرد در هر نظام متفاوت است، به طور کلی این وظیفه در یک نظام ذیل‌کارکردی با عنوان تولیت انجام می‌پذیرد. تولیت در نظام توسعه فرهنگ قرآنی، شامل سه زیرکارکرد سیاست‌گذاری، هماهنگی و تسهیل و نظارت و ارزیابی می‌شود.

١. سیاست‌گذاری

سیاست‌گذاری به صورت فرآیندی تعریف می‌شود که به واسطه آن، دولت به منظور ارائه پی‌آمدهای از پیش تعیین‌شده (تغییرات مطلوب در دنیای واقعی)، به مداخله در فضای جامعه مبادرت می‌ورزد.[4] سیاست‌گذاری شامل سه بخش تدوین پیش‌نویس سیاست‌ها، تصویب و در نهایت تنظیم است. تنظیم به معنای به‌کارگیری مجموعه گوناگونی از ابزارها، از جمله وضع قوانین، اعمال استانداردها، برقراری رویه‌ها و تعیین حدود برای اعمال دخالت در حقوق و مسئولیت‌های بخش‌های مختلف مردم و سازمان‌ها است که هدف آن جهت‌دهی به فعالیت‌ها، به گونه‌ای است که در نهایت منجر به تحقق سیاست‌ها شود.
 

۲. هماهنگی و تسهیل

هماهنگی و تسهیل مجموعه‌ای از اقدامات غیرالزام‌آور و عموماً انگیزشی، از جمله آموزش، ظرفیت‌سازی، ایجاد مشوق و آگاهی‌رسانی است که به منظور تسریع در رفع موانع و تحریک محرک‌ها صورت می‌پذیرد. ایجاد هماهنگی و تسهیل در دو سطح مدیریت روابط بین بخشی نظام توسعه فرهنگ قرآنی با دیگر نظام‌ها و مدیریت روابط درون‌بخشی (اجزای درونی نظام) انجام می‌پذیرد.[5]
 

٣. نظارت و ارزیابی

نظارت و ارزیابی اقداماتی که اولاً با تطابق عملکرد بخش‌های مختلف نظام با شاخص‌های عملکردی از پیش تعیین‌شده میزان انحراف آن‌ها از اهداف و وظایف را شناسایی می‌کند و ثانیاً با تحلیل این انحرافات در کنار رصد کلی نظام، راه‌کارهای اصلاحی را به صورت حلقه بازخور به متولیان ارائه می‌نماید. نظارت و ارزیابی هم‌چنین به رصد انحرافات و سنجش سطح اثربخشی با کارایی و تعیین اقدامات لازم برای افزایش سطح استفاده بهینه از امکانات و منابع در جهت دست‌یابی به اهداف می‌پردازد.[6]
 

 بیشتر بخوانید: تدوین ساختار تولیت نظام تبلیغ و ترویج قرآن کشور

 

جدول ایفای مأموریت مطلوب

ایفای هریک از مؤلفه‌های فرایند و برایندی در تولیت نظام تبلیغ و ترویج قرآن مشتمل بر 1. تولید محصولات ۲. عرضه محصولات ۳. ارائه خدمات ۴. فرهنگ‌سازی قرآنی در جوامع هدف از طریق ایجاد ساختار متناظر دفتر یا اداره کل، مطابق جدول زیر می‌تواند مورد توجه قرار گیرد:
 

مؤلفه‌های فرایندی و برایندی تبلیغ و ترویج	ساختار متناظر ایفای مؤلفه‌های مأموریتی	مأموریت
تولید محصولات	دفتر توسعه تولید محصولات قرآنی	- خط‌مشی‌گذاری، هماهنگی و تسهیل و نظارت و ارزیابی بر فرایندهای تولید محصولات قرآنی
عرضه محصولات	دفتر توسعه عرضه محصولات قرآنی	- خط‌مشی‌گذاری، هماهنگی و تسهیل و نظارت و ارزیابی بر فرایندهای عرضه محصولات قرآنی
ارائه خدمات	دفتر توسعه ارائه خدمات قرآنی	- خط‌مشی‌گذاری، هماهنگی و تسهیل و نظارت و ارزیابی بر  فرایندهای ارائه خدمات قرآنی
فرهنگ‌سازی قرآنی در جوامع هدف	دفتر توسعه فرهنگ‌سازی قرآنی	- ایفای وظایف دبیرخانه کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی ترویجی قرآنی کشور - مدیریت راه‌بردی فرهنگ‌سازی قرآنی در میان سایر اقشار (غیر از دانش‌آموزان و فرهنگیان) از طریق کارگروه‌های تخصصی کمیسیون

 علت استفاده از عنوان «توسعه» در ابتدای هر یک از ساختارهای ذیل معاونت این است که دولت، مسئولیت مستقیم در تولید و عرضه محصولات و خدمات قرآنی و نیز فرهنگ‌سازی قرآنی ندارد بلکه مسئولیت تسهیل، پشتیبانی و حمایت از این فرآیندها، برعهده دولت است. تصریح بر این مهم، علاوه بر تأکید در سیاست‌های کلان کشور و برنامه‌های پنج‌ساله توسعه، در سیاست‌ها و راه‌بردهای توسعه فرهنگ قرآنی مبنی بر توسعه مشارکت حداکثری مردم در فعالیت‌های قرآنی و تقویت نقش حمایتی و پشتیبانی دولت در گسترش فرهنگ قرآنی در داخل و خارج از کشور (بند ۴ ماده ۲ منشور) است.
 

نمونه وظایف عملیاتی دفاتر کارگروه‌های اقماری کمیسیون

پس از تأیید و تصویب ساختار و نمودار سازمانی معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وظایف تفصیلی و عملیات این ساختارها متناسب با مدل‌های طراحی معماری سازمانی طراحی می‌شود. نمونه این مدل در شکل زیر ترسیم شده است.
بر این اساس، نمونه شرح وظایف این بخش‌ها در جدول زیر طراحی شده، که بایستی تکمیل شود.
 

ساختارهای ذیل معاونت	نمونه وظایف
دفتر توسعه تولید محصولات قرآنی	- هماهنگی امور دبیرخانه کارگروه قرآن و تلاوت - هماهنگی امور دبیرخانه کارگروه قرآن و هنرهای نمایشی و تجسمی - هماهنگی امور دبیرخانه کارگروه توسعه قرآن‌نگاری - هماهنگی امور دبیرخانه کارگروه قرآن و ادب - هماهنگی امور دبیرخانه کارگروه نرم‌افزارهای قرآنی
دفتر توسعه عرضه محصولات قرآنی	- هماهنگی امور دبیرخانه کارگروه قرآن و رسانه - هماهنگی امور دبیرخانه کارگروه قرآن و فضای مجازی - نظارت بر چاپ و نشر کتب قرآنی (مصحف، ترجمه، تفسیر و... ) - هماهنگی امور دبیرخانه کارگروه قرآن، نشر و مطبوعات - هماهنگی امور دبیرخانه کارگروه تبلیغات محیطی قرآنی - هماهنگی امور دبیرخانه کارگروه قرآن و محافل - هماهنگی امور دبیرخانه کارگروه فروشگاه‌ها و نمایشگاه‌های قرآنی - هماهنگی امور دبیرخانه کارگروه فرهنگ‌سازی قرآنی در سطح بین‌المللی - هماهنگی امور دبیرخانه کارگروه مسابقات و جشنواره‌های قرآنی - هماهنگی امور دبیرخانه کارگروه قرآن و تبلیغ
دفتر توسعه ارائه خدمات قرآنی	- هماهنگی امور دبیرخانه کارگروه هماهنگی امور اداری استخدامی فعالان و نخبگان قرآنی - هماهنگی امور هیأت صدور مجوز، حمایت و نظارت بر مؤسسات فرهنگی قرآن و عترت - پیگیری امور بیمه فعالان قرآنی - حمایت از خادمان، حافظان، قاریان و نخبگان قرآنی
دفتر توسعه فرهنگ‌سازی قرآنی	- برگزاری و پشتیبانی جلسات کمیسیون توسعه تبلیغ و ترویج قرآن کشور - هماهنگی امور دبیرخانه کارگروه‌ها یا شوراهای توسعه فرهنگ‌سازی در جوامع مختلف مخاطب، مانند شورای هماهنگی و گسترش فعالیت‌های قرآن و عترت دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی، کارگروه توسعه فرهنگ‌سازی قرآنی نیروهای مسلح، کارگران و اصناف، کارمندان، بانوان خانه‌دار و خانواده، بازنشستگان، اقشار خاص - هماهنگی و نظارت بر فعالیت‌های فرهنگ‌سازی قرآنی دستگاه‌ها و نهادها و سازمان‌ها

نمایش پی نوشت ها:

[1]. دانش‌آموخته کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث، دانشگاه خوارزمی، رایانامه:
alirezashabanefard@gmail.com
[2]. دانش‌آموخته دکتری انقلاب و تمدن اسلامی، پژوهش‌گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. رایانامه:
jokar.h@gmail.com
[3]. آشنایی با منشور توسعه فرهنگ قرآنی، ۱۳۹۲، ص۷۲.
[4]. آشنایی با منشور توسعه فرهنگ قرآنی، ۱۳۹۲، ص۷۸.
[5]. پیشین، ص۷۹.
[6]. پیشین.

منابع:

- دهخدا، علی اکبر و دیگران، ۱۳۷۷، لغت‌نامه دهخدا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، جلد ۱۳.
- دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی، آذر ۱۳۹۳، پیش‌نویس اصطلاح‌شناسی نظام توسعه فرهنگ قرآنی، ویراست اول.
- دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی، ۱۳۹۴، مصوبات شورای توسعه فرهنگ قرآنی، تهران.
- شعبانی‌فرد، علیرضا و دیگران، ۱۳۹۲، مستندات مدیریت راه‌بردی نظام پژوهش و آموزش عالی قرآنی، دبیرخانه کمیسیون توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی کشور.
- شکوری، مجتبی و دیگران، ۱۳۹۱، آشنایی با نظام تبلیغ و ترویج قرآن، گزارش منتشرنشده دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی.
- فریدونی، محمد‌حسین و دیگران، ۱۳۹۲، آشنایی با منشور توسعه فرهنگ قرآنی، تهران، دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
- فریدونی، محمد‌حسین و دیگران، ۱۳۹۱، کلیات برنامه‌های آموزش عمومی قرآنی، تهران، آوند دانش.
- فریدونی، محمد‌حسین و مرتضی سلمانی ماهینی، ۱۳۸۸، مروری بر نقش و جایگاه نهادهای قرآنی مردمی در تحقق اهداف منشور توسعه فرهنگ قرآنی، همایش سراسری اتحادیه تشکل‌های قرآنی، مجموعه مقالات.
- محسنیان‌راد، مهدی، ۱۳۸۶، ارتباط‌شناسی ارتباطات انسانی، تهران، سروش.
- اسناد و مستندات دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی، ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۳